[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Patrz rozdz. 25, 2, przyp. 78.
111
To jest legiony Xi IX.
112
25 stycznia 46 r.
113
114
Między godz. 18 a 21.
Między północą a 3 nad ranem.
115
Były one wyposażone w specjalny system obserwacyjno-sygnalizacyjny i niewątpliwie
przypominały wieże, o których pisze Pliniusz St. (n. h. II 181) następująco: „Stwierdzono to
dzięki wielokrotnym doświadczeniom, w Afryce i Hiszpanii za pomocą wież Hannibala, w Azji
zaś dzięki podobnie zorganizowanym, ze względu na stan pogotowia przed piratami, patrolom
ochronnym, przy których sygnały ogniowe, zapalone o szóstej godzinie dnia, dostrzegane były
przez znajdujące się na wschodzie placówki — jak się później okazało — o trzeciej godzinie
nocy!" (przeł. I.T. Zawadzcy). Należy dodać, że Hannibal, wódz kartagiński podczas II wojny
punickiej (218-201), miał zastosować telegraf optyczny, umieszczony na wspomnianych wieżach i
strażnicach. Liwiusz wspomina taką wieżę sygnalizacyjną wybudowaną w Afryce między
miejscowościami Acylla a Tapsus.
116
Już podczas wojny gallickiej Cezar korzystał z jazdy hiszpańskiej (b. Gall. V 26, 3).
118
Starożytni Rzymianie, mając na uwadze swój niski wzrost (brevitas Romanorum), byli pełni
zazdrosnego podziwu dla rosłych Gallów i Germanów (b. Gali. I 39,1; IV l, 9; VI 21,4).
119
Patrz b. civ. II 23 n.
120
26 stycznia 46 r.
121
Podobny, złośliwy sposób określenia klęski przeciwnika jak w rozdz. 18, 5.
122
Uzitta, miasto afrykańskie w głębi okręgu Byzacene, nieopodal Hadrumetum, na południowy
zachód od Ruspiny.
123
W pobliżu Uzytty przepływał strumień (dziś. Wadi Ras el Mardż), obfitujący w wodę w
okresie zimowym.
124
Służyły one do ochrony poganiacza słoni oraz wojowników, którymi byli głównie łucznicy.
125
126
Patrz 40, 2 n.
Płynęły nim do Cezara legiony XIII i XIV.
127
128
Aegimurus (dziś. Dżemur) w pobliżu Kartaginy.
Publius Attius Varus, pretor około 53 r., przypuszczalnie jako propretor w 52 r. w Afryce (b.
civ. I 31, 2). Z chwilą wybuchu wojny domowej stanął po stronie Pompejusza. W 49 r.
stacjonował w Picenum (w miastach Cyngulum i Auksymum), następnie udał się do Afryki, gdzie
bezprawnie odebrał władzę nad prowincją Afryką Kwintusowi Ligariuszowi, również
pompejańczykowi, o czym bliższe szczegóły podaje Cyceron w zachowanej mowie obrończej (pro
Q. Lig.), w walce z Kurionem poniósł znaczne straty, a od ostatecznej kieski wybawił go Juba. Po bitwie
pod Farsalus (9 sierpnia 48 r.) przekazał najwyższe dowództwo Scypionowi, sam zaś jako legatus
propraetore w latach 48-46 działał w Afryce, a w 45 r. w Hiszpanii. Podczas kampanii
afrykańskiej stał na czele floty (62 nn.). Po bitwie pod Tapsus (4 kwietnia 46 r.) uciekł do Hiszpanii i tu
poniósł klęskę w bitwie morskiej (Cass. Dio 43, 31), zginął w bitwie pod Mundą.
l29
Marcus Octavius, 53-51 legat, w 50 r. edyl, 49-48 dowódca floty Pompejusza, po bitwie pod Farsalus
37
zgromadził rozproszonych pompejańczyków w Dalmacji, rozbity przez Watyniusza zbiegł mimo
odniesionych ran do Afryki i tu w latach 47-46 dowodził flotą pompejańczyków. Zginął
prawdopodobnie w 46 r.
130
Zachód gwiazdozbioru Plejad zbiega się zazwyczaj z burzliwą pogodą. Przedstawione tu
wydarzenie miało zapewne miejsce w lutym 46 r.
131
Między godz. 21 a 24.
132
133
Zwycięzca nad Kurionem przy rzece Bagradas (b. civ. II 38,1; 40).
Według Swetoniusza Cezar celowo wyolbrzymiał przed swoim wojskiem wielkie siły
królewskie, aby jego żołnierze po bliższym przyjrzeniu się im mogli nabrać dobrej myśli o
samych sobie.
134
Po klęsce Kuriona nad Bagradas Juba jego ocalałym jeźdźcom darował życie i wcielił ich do
swego wojska.
135
Autor celowo wymienił X legion na pierwszym miejscu, ponieważ jeszcze od czasu wojny
gallickiej cieszył się on ze względu na swoje męstwo specjalnym uznaniem Cezara.
136
Było to 11 marca 47 r.
137
Patrz przyp. 58.
138
139
140
141
12 marca 47r.
Przeciw Cezarowi, Syttiuszowi i Getulom.
Patrz 51, 2-4.
Chodzi o Sullę — dyktatora w latach 83-78.
142
Po klęsce Jugurty tron numidyjski dostał się jego starszemu bratu Gaudzie, którego następcą
był jego syn Hiempsal II. Zwolennicy Mariusza, którzy popierali Gaudę, słabego zarówno na
ciele, jak i na umyśle, nie mogli przyjść Hiempsalowi II z pomocą, gdyż został pozbawiony tronu
przez Hiarbasa, ale tego usunął na polecenie dyktatora Sulli Pompejusz i w 81 r. przywrócił
Hiempsalowi II tron. Za to byli wierni Pompejuszowi zarówno Hiempsal, jak i jego następca
Juba. Państwo Juby Pompejusz powiększył o terytorium niezawisłych do tej pory Getulów.
143
Cezar ułaskawił go po bitwie pod Tapsus.
144
Patrz przyp. 44.
145
146
Słowa te autor napisał już po bitwie pod Tapsus i po ułaskawieniu Akwiniusza przez Cezara.
Które było zabezpieczone przez obwarowania jego obozu i stało naprzeciw chronionego przez
mury miejskie lewe go skrzydła szyku Scypiona. Na największe niebezpieczeństwo było narażone
lewe skrzydło szyku Cezara, ponieważ miało naprzeciw siebie prawe skrzydło szyku Scypiona
obsadzone przez przeważające liczebnie oddziały jazdy.
147
To jest do godziny 16.
148
Patrz 44, 2.
149
Miasto i port znajdowały się w rękach pompejańczyków.
150
Stał tu pompejański garnizon złożony z dwu legionów pod dowództwem Konsydiusza.
151
Po godzinie 21.
152
Pompejańczycy, którzy służyli w Hiszpanii pod dowództwem Afraniusza i Petrejusza, legatów
Pompejusza, są określani przez Cezara i jego kontynuatorów terminem „afrańczycy" (Afranii), gdyż
Afraniusz, jako były konsul, miał zawsze i wszędzie wyższą pozycję, niż współdowodzący z nim Petrejusz,
38
wykazujący nawet więcej od Afraniusza inicjatywy i energii.
Po zwycięskiej kampanii Cezara w ciągu lipca i sierpnia 49 r. pod Ilerdą przeciw Afraniuszowi i
154
oblężonych przez Cezara Massylijczyków (b. civ. II 3-7). Później dowodził flotą, która strzegła
zajętych przez pompejańczyków wybrzeży Afryki.
155
156
157
możności jej obserwować.
158
159
Cezar więc miał przy sobie w obozie dziewięć legionów.
160
161
pomiędzy Uzyttą a Tapsus, w odległości około 7,5 km od Leptis.
162
„Scypion zatem odłączył się od Afraniusza i Juby, z których jeden i drugi miał osobny obóz opodal, a
sam zaczął się obwarowywać za jakimś jeziorem koło miasta Tapsus w ten sposób, żeby obóz jego był w
czasie bitwy dogodnym dla wszystkich punktem wypadu do ataku i zarazem bezpiecznym schronieniem"
(przeł. M. Brożek). Wszystkie te obozy zajmowały, jak się przypuszcza, wzgórza zwane dziś Menzel
Kemel.
164
165
166
Między godz. 3 a 6 z rana.
Prawie z polową wojska.
Między godz. 3 a 6 z rana.
153
Petrejuszowi. [ Pobierz całość w formacie PDF ]