[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Ostrogski, tak swietne zwyciestwo pod Orsza, iz Moskwa sklonila sie do pokoju.
Strona 50
Dmowski_Dzieje-Rosji
Zygmunt rowniez wolal wojny zaniechac, zrzekajac sie nawet celu, w jakim
wojne podjeto: odzyskania awulsow, poniewaz udalo mu sie sklonic Wasyla do
czegos, co wartalo jeszcze wiecej: do sojuszu przeciw Tatarom. Uwazane to za
szczesliwy wstep do przyszlej wspolnej akcji przeciw Turcji. Zawierano wiec nie
rozejm, lecz pokoj staly, na niekorzystnej dla Litwy zasadzie: uti possidetis.
Okazalo sie, ze Wasyl podszedl Litwe, chcial bowiem w spokoju dokonac
ostatecznego wcielenia Pskowa. Nastapilo to w r. 1510 - i oto zaraz nastepnego
roku wiedziano w Inflanciech, ze zerwanie pokoju z Litwa jest juz
postanowione.
Trzecia wojna moskiewska wlokla sie przez lat 10 (1512 do 1522), majac
podklad dyplomatyczny ogolno-europejski, Zygmunt Stary probowal zakonczyc
wiekowa sprawe z krzyzakami: odgrazal sie, ze przeniesie ich na Podole (gdzie
mieliby dosc sposobnosci walczyc z niewiernymi, t. j. z Tatarami), a w. mistrz
spiknal sie z Wasylem i zwrocil uwage cesarza Maksymiliana na mozliwosc
wyzyskania stosunkow wschodnich. Juz w r. 1513 otrzymal Wasyl posilki z Prus
krzyzackich: zacieznych, uzbrojonych po europejsku; niebawem zas wydal
cesarz haslo odzyskania na Polsce Prus t. zw. Krolewskich, utraconych przez
zakon w r. 1465 (na co dal sie zlapac Plettenberg, dla dobra calego zakonu).
Cesarz obiecywal wydatna pomoc. Snul plany wielkiej ligi przeciw Jagiellonom,
majacej objac dynastow brandenburskich, saskich, wszystkie prowincje
zakonu, Wolosze, Danje, Moskwe i Habsburgow - ktorzy mieli odebrac
Jagiellonom trony czeski i wegierski.
Wasylowi nie darzylo sie. Naprozno wojska jego oblegaly kilka grodow
polnocnej Rusi litewskiej, w czem Smolensk, ow "klucz krain polnocnych", dwa
razy. Juz zanosilo sie na pokoj. gdy Maksymiljan trafil do Moskwy ze swemi
planami ligi. W sierpniu 1514 r. zawieral cesarz "sojusz wieczysty" z Moskwa,
sklonil Wasyla, zeby wyruszyl po raz trzeci pod Smolensk. Nie zdobyl go ani
tym razem, zajal jednakze; zdradzil bowiem moznowladczy rod litewski
Glinskich, podmowiono zaloge i grod Wasylowi wydano.
Poza zwiazkiem z zakonem niemieckim i z Moskwa liga cesarska nie doszla
nigdy do skutku, a natomiast juz w listopadzie 1514 r. natrafiamy na pierwsza
urzedowa wzmianke o majacym nastapic w Wiedniu zjezdzie Habsburgow z
Jagiellonami. Zawarto kompromis dynastyczny na "pierwszym kongresie
wiedenskim" w maju 1515 r., ukladajac wzajemne malzenstwa, dzieki ktorym
Czechy i Wegry przeszly w 11 lat pozniej na dom habsburski.
Pozostal atoli sojusz krzyzacko-moskiewski. W r. 1516 czekal wielki mistrz,
Albrecht brandenburski, z doborowym hufcem na zmujdzkiej granicy, jak sie
rozegra walka wojsk moskiewskich pod Witebskiem. Ale Moskwa musiala sie
cofnac, w nastepnym roku zas siedziala cicho. Nie zawieral atoli Wasyl pokoju,
gdy Zygmunt zadal zwrotu Smolenska, bo liczyl na wybuch wojny
krzyzacko-polskiej, w ktorej i Litwa musiala wziac udzial, zagrazana od Inflant.
Krol wypowiedzial rzeczywiscie te wojne, a w. mistrz otrzymywal zasilki
pieniezne z Moskwy. Wzajemne poselstwa i zmawiania sie przeciw Zygmuntowi
nie ustawaly w ciagu lat 1521 i 1522. Sa to smutne lata polityki polskiej: Z
Albrechtem zawarto rozejm, azeby pozwolic mu zamienic sie na swieckiego
ksiecia pruskiego (1521, 1525) - z Moskwa zas walki zaprzestano,
pozostawiajac Smolensk w jej reku. Nie porzucano mysli odzyskania go "w
szczesliwszych czasach", i dlatego nie zawierano pokoju, lecz tylko rozejm:
5-letni w r. 1522, przedluzony w r. 1527 na dalszych lat szesc.
Strona 51
Dmowski_Dzieje-Rosji
Triumfowala Moskwa, uczyniwszy taki wylom w Rusi litewskiej; dawny program
Olgierda odwracal sie nawspak.
Tem silniejszym poczul sie Wasyl na wewnatrz. Polozyl koniec w r. 1521
nominalnemu ksiestwu Rjazanskiemu. Nie w tem jednak historyczne znaczenie
faktu, boc ksiestwo to dawno bylo w mocy Moskwy, ale w sposobie, w jaki
Wasyl to zrobil. Ostatniego ksiecia rjazanskiego wiezil. Mialo sie to stac
systemem Wasyla Iwanowicza. W wiezieniu gnil i skonal b. nastepca tronu,
bratanek jego Dymitr - i najmlodszy z braci wasylowych Szymon, ktory
probowal zbiec na Litwe przed dokuczliwoscia brata.
Zaczyna sie w Moskwie okres carskiego teroru. Car moze sobie pozwolic na
wszystko, bo religja panstwowa uswieci wszystko, cokolwiek zechce i zachce.
Wasyl scina bojarom glowy, traktuje ich jako niewolnikow, nazywa ich swymi
"smerdami"; wszak ksiazeta-bracia musza mu sie podpisywac "cholopami"...
Zaczyna sie orjentalna despocja, nasladowanie tatarskiego "carstwa", i krzewi
sie to szybko a bujnie, bo Cerkiew dopomaga. Wasyl powrocil do scislej
prawowiernosci. Pod jego rzadami nadali kierunek Cerkwi "josiflanie" (tak
nazwani od igumena Josifa, t. j. Jozefa Sanina), ktorzy wymogli srogie
przesladowanie bogomilstwa, a zato popierali "samoderzawje". Oni okreslili
ostatecznie zwiazek scisly Cerkwi z panstwem, azeby podtrzymywac sie
wzajemnie, uznajac przytem w szerokim zakresie prawo panstwa do ingerencji
w sprawy cerkiewne. Walka z "zydowinstwem" nie byla latwa, gdyz
uprawiajacy astrologje Zydzi, wmieszani w bogomilskie grupy, byli... jedynymi
na Rusi moskiewskiej uczonymi, a dzieki wyzszosci umyslowej wywierali wplyw
nawet w sferach niepodejrzanie prawowiernych. [ Pobierz całość w formacie PDF ]